Çemberin İçinde

Kent yaşamının kaotik ve sürekli değişen gündemine sıkışıp kalan, kendine yabancılaşan, yetilerini unutan veya yetileri hakkında farkındalık edinemeyen ve kitle kültürü içinde evrilip değişen bireyin içi boşalan “benlik” ve “yaşam bilinci” ile kendine “uyanamama” derdi bu serginin temel sorunu olmaktadır.

Bireyin kalabalık kentlerin sınırsızlığı içinde kaybolmasının ve çok çeşitli uyarıcılarla dolup taşan evrenine sıkışıp kalmasının temelinde var oluşunu tüm katmanlarıyla deneyimleyebileceği ve kendine kulak verebileceği “doğadan” kopuş öyküsü yatmaktadır.

Doğa temelli dışavurumcu sanat terapisinin temelinde yatan kavramlardan biri olarak bilinen “ecopoiesis” kavramı ise bireye kendini bulabileceği ve keşfedebileceği, doğayla birlikte var olarak iyileşebileceği yaratıcı bir alan sunar.

Atkins & Synder (2018), bu kavramın kökü olan “poiesis”in yaratarak bilmeye ve öğrenmeye karşılık geldiğini, bu özelliğiyle dışavurumcu sanatlar alanında kaynak bir eylem niteliği taşıdığını ifade eder. Bu fikir, “sanat üretimini” hem yaratıcı bir süreç hem de yeni bir öğrenme alanı olarak kabul eder. Dışavurumcu sanatlara yönelik doğa temelli yaklaşım ise “poiesis” kavramını insanın yaratıcı sürecini dünya ve evrenin süregiden yaratıcı sürecinin bir uzantısı olarak gören “ecopoiesis" kavramına doğru genişletir. Birey gündelik yaşamın içinde çeşitli eylemlerde bulunurken bir parçası olduğu doğa da yaratmaya ve çoğalmaya devam eder.

Kopytin (2022) de “ecopoiesis” kavramı bağlamında “birlik” fikrine işaret ederek insan ve doğa arasında derin bir bağa ışık tutar. Bu kavramı “çevresel özneler” olarak birey fikrini destekleyen eko-insan yaklaşımının önemli bir parçası olarak sunar. “Ecopoiesis” doğayla fiziksel, duygusal ve spritüal ilişkilerimiz üzerine temellenir ve insanların ve doğanın birlikte evrilme özelliğini, insanoğlunun doğayla birlikte yaratma bilinci ve sorumluluğunu ifade eder. Bu kavramın, dünyayı, onu yer edinen tüm varlıkları ve kendimizi sevmeden mümkün olamayacağının altını çizer. “Ecopoiesis”in bireyin odağını “ego”dan dünyanın kendisini şiirsel olarak nasıl ifade ettiğine kaydırdığını, kavramın ekosferin bir ifadesi olduğunu ve her bireyin de hali hazırda bu ekosferin bir parçası ve uzantısı olarak var olduğunu belirtir. Bu yaklaşım ile kavram bir bakıma üzerinde yaşanılan gezegeni hakiki bir haneye dönüştürür. Bu bağlamda “ecopoiesis” bireye kendisini, aidiyetini ve yerini keşfetmeye yönelik bir perspektif sunar.

“Ecopoiesis” yaratıcı bir insan fonksiyonu olarak tanımlanır; insanların doğaya saygı duymasıyla ve sevmesiyle ve ekosistemi hem kendileri hem de diğer tüm canlılar için bir iyi olma kaynağı olarak görmeleriyle tarif edilir. Öyle ki “ekosferi anlamlı, güzel ve iyileştirici kılarak yaşam ağı ile bağ kurmak” bireyin kendisi için temel bir insani ihtiyaç ve beceridir. Bu kavramın hakikati hakkında fikir sahibi olan bireyin yalnızca kendisi ve doğa için iyileştirici bir aktör haline gelmeyeceğinin, aynı zamanda sosyal, politik ve kültürel alanda gezegenin ve tüm canlıların iyiliğine yönelik yaratıcı bir değişim aktörü olabileceğinin altı çizilir (Levine & Kopytin, 2022).

Sergi, “ecopoiesis” önerisini, “benlik” ve “yaşam farkındalığı” kavramlarının hakikatlerini keşfetmek, kentli bireyin bu kavramlarla olan bağlarını, ona, doğayla bütün olan yaratıcı yetilerini anımsatarak iyileştirmek için kullanır. Bu sergi bir anımsatma, keşfetme ve iyileşme alanı yaratır. Yaratılan bu özellikli alan ise insanoğlunun kendine yabancılaşma öyküsünü bir bakıma gözler önüne sererek bireyin “var olma” nedenini yeniden düşünmesine ve yabancılaştığı “gerçekliğine” kavuşmasına aracı olma gayesi taşır.

Sergi yerleşiminde ise “çember” ve “çember kurma” fikri öne çıkar. Bu fikir ise ilhamını hem Stoknes’in (Aktaran: Atkins & Snyder, 2018) “benliğin karşılıklı ilişkiler ağı olduğu” fikrinden yola çıkarak dışavurumcu sanat terapi yöntemlerinde kullanılan “çember oluşturma” eyleminden hem de Atkins & Snyder’in (2018) ilgili bir şiirinden alır.

Bu sergi bireyi yaratıcı bir insan fonksiyonu olarak tarif edilen “ecopoiesis”den beslenen bir çemberin parçası olmaya, hatta tam ortasında durmaya davet eder. Gezegenin sürekli yaratan varlığının bir uzantısı olarak yaratıcı özelliğinin farkına varan birey yalnızca kendisi ve doğa için değil, aynı zamanda gezegenin ve tüm canlıların iyiliğine yönelik yaratıcı bir iyileştiricidir.

Sanatçının üreterek kendine yönelik iyileşme hali, sanatçının üreterek bireye yönelik iyileştirme hali ve bireyin her iki eylemi gözlemleyerek iyileşme hali çemberin bağ noktalarını yaratır. Birey bu çemberin bir bakıma hem içinde hem de dışında yer alır. Ancak serginin “ecopoiesis” kavramı etrafında biçimlenen yapısı bireyin ekosistem ile bütünleşerek çemberin merkezinde olmasını, gezegenle beraber aktif yaratıcılığının farkında olmasını, evrenle hizalanmasını, kendini onarmasını ve iyileştirmesini bekler. Bu bağlamda Ahmed Umar, Ali İbrahim Öcal, Aslınur Sarıca Ünal, Elina Brotherus, Elmas Deniz, Robel Temesgen, Ulrike Mohr, Maria Ikonomopoulou, Nilhan Sesalan ve Metin Çelik’in doğanın ve bireyin yaratıcılığı arasındaki güçlü ilişkiyi ifade eden, gezegen ve insan arasındaki hakiki bağı farklı yöntemlerle anlatan ve bireyin kendini sorgulayarak anımsamasını sağlayabilecek eserleri “Çemberin İçinde” bir araya gelir.